0312 434 00 55
0554 424 71 25
0554 424 71 25
Giriş: Boşanma Sürecinde En Hassas Konu: Çocuklar
Boşanma davası yalnızca eşlerin ayrılığıyla sonuçlanmaz; aynı zamanda çocukların geleceğini de doğrudan etkiler. Bu nedenle mahkemelerin en dikkatli yaklaştığı alan “çocuğun velayetidir. Halk arasında sıkça “çocuklar kime verilir?” şeklinde sorulan bu konu, aslında birçok faktörün birlikte değerlendirilmesiyle karara bağlanır.
Hakim, velayet konusunda karar verirken yalnızca anne veya babanın taleplerine değil, çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal gelişimine en uygun ortamın hangisi olduğuna bakar.
1. Velayet Nedir? Türk Medeni Kanunu’na Göre Tanım
Velayet, çocuğun korunması, eğitimi, bakımı ve temsil edilmesi gibi tüm kişisel hakların ve yükümlülüklerin bütünüdür.
TMK m. 336 hükmüne göre:
“Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velayeti birlikte kullanırlar. Boşanmada ise hakim, velayeti eşlerden birine verir.”
Dolayısıyla, boşanma kararıyla birlikte velayet hakkı artık ortak değil, tek bir ebeveyne ait hale gelir. Ancak bu karar, çocuğun üstün yararı değiştiğinde sonradan da değiştirilebilir.
2. Hakim Hangi Kriterlere Göre Karar Verir?
Velayet, yalnızca bireylerin değil toplumun genel menfaatlerini ilgilendiren, kamu düzenine ilişkin bir kurumdur. Bu nedenle, hakim tarafından verilen velayet kararları, çocuğun üstün yararını esas alan, kapsamlı ve çok boyutlu değerlendirmelere dayanmalıdır. Hakim, bu kararı verirken taraf beyanlarıyla yetinmeyip, objektif ve uzman görüşlerine de başvurmak zorundadır. Bu çerçevede, sosyal hizmet uzmanları tarafından hazırlanan sosyal inceleme raporları, çocuğun fiziksel, psikolojik, sosyal ve eğitimsel ihtiyaçlarının hangi ortamda daha sağlıklı karşılanabileceğini ortaya koyan temel araçlardan biridir. Hakim, söz konusu raporları dikkate alarak kararını verirken, çocuğun yüksek yararını somut verilere dayalı şekilde değerlendirmiş olur. Dolayısıyla, sosyal inceleme raporunu hazırlayan uzmanın dikkat etmesi gereken hususlar, velayet kararının doğruluğu ve adalet duygusunun tesisi açısından büyük önem taşır.
Hâkim velayet konusunda karar verirken şu kriterleri dikkate alır:
- Çocuğun yaşı ve cinsiyeti
- Ebeveynin yaşam tarzı ve çocuğa ayırabileceği zaman
- Ekonomik koşullar ve barınma imkânı
- Çocuğun psikolojik durumu
- Ebeveynin geçmişteki davranışları (şiddet, ilgisizlik, kötü muamele vb.)
- En önemlisi: “Çocuğun üstün yararı” ilkesi gereği SİR raporu
3. Yaş Gruplarına Göre Velayet Kararları
Anne ve babaların en çok karıştırdığı hususlardan biri, çocuğun yaş grubuna göre velayet hakkının nasıl şekillendiğini göz ardı etmeleridir. Oysa ki velayet kararları, çocuğun gelişimsel ihtiyaçları, duygusal bağları ve bakım ihtiyaçları dikkate alınarak, yaşa bağlı olarak farklı değerlendirmelere tabi tutulur.
0 – 3 Yaş Arası: Anne Şefkati Dönemi
Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, bu yaş aralığındaki çocukların bakım ve beslenme ihtiyaçları anne tarafından daha iyi karşılanır.
- Yargıtay Görüşü
“Henüz 2 yaşındaki çocuğun, anne bakım ve ilgisine muhtaç olduğu gözetilerek velayetin anneye verilmesi gerekir.”
Bu nedenle, annenin çocuğa zarar verecek açık bir durumu (örneğin bağımlılık, ilgisizlik veya şiddet) bulunmadıkça bu yaş grubundaki çocuklar genellikle anneye verilir.
4 – 7 Yaş Arası: Okul Öncesi Dönem
4-7 yaş arası çocukların velayetine ilişkin kararlar verilirken, ebeveynlerin en çok karıştırdığı konulardan biri bu yaş grubunda artık sadece anneye öncelik verilmediğidir. Bu dönemde çocuğun hem annesiyle kurduğu duygusal bağın devamı hem de babayla sağlıklı bir ilişki geliştirme ihtiyacı dikkate alınır. Hakim, çocuğun bakım sürekliliğini, ebeveynlerin çocuğa sağladığı fiziksel ve duygusal ortamı, eğitim imkanlarını ve gelişimsel ihtiyaçlarını gözeterek karar verir. Bu yaş grubunda, çocuğun beyanı sınırlı ölçüde dikkate alınsa da, sosyal inceleme raporları ve uzman görüşleri kritik önemdedir. Velayet, çocuğun üstün yararını en iyi sağlayacak ebeveyne verilir; bu da her somut olayda farklılık gösterebilir..
8 – 12 Yaş Arası: Okul Çağı Çocuğu
8-12 yaş arası çocuklar için velayet kararları verilirken, çocuğun artık bireysel görüş oluşturabilecek ve çevresini değerlendirebilecek bir gelişim düzeyine ulaştığı kabul edilir. Bu yaş grubunda, çocuğun eğitim hayatı, sosyal çevresi, ebeveynlerle olan iletişimi ve duygusal ihtiyaçları ayrıntılı olarak değerlendirilir. Hakim, velayet konusunda karar verirken çocuğun hangi ebeveynle daha sağlıklı ve dengeli bir ilişki kurduğunu, yaşam düzeninin sürekliliğini ve ebeveynin çocuğun bireysel gelişimine katkı düzeyini dikkate alır. Çocuğun görüşü bu yaş grubunda artık çok daha fazla önem taşır; ancak bu görüşün ebeveyn yönlendirmesiyle oluşmadığı da sosyal inceleme raporlarıyla desteklenmelidir. Velayet, yine çocuğun üstün yararı ilkesine göre, onun fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini en iyi şekilde destekleyecek ebeveyne verilir.
13 – 18 Yaş Arası: Ergenlik ve Seçim Hakkı Dönemi
Ergenlik döneminde çocuk, kişisel tercihlerini ifade edebilecek olgunluğa ulaşır.
Yargıtay kararlarına göre 13 yaş ve üzerindeki çocukların görüşleri dikkate alınmalıdır. Hâkim, bu beyanı psikolojik olarak sağlıklı bir tercihe dayanıp dayanmadığını tespit etmek için pedagog veya sosyal inceleme raporundan destek alır.
4. Kardeşlerin Ayrılmaması İlkesi
Mahkemeler genellikle kardeşlerin birbirinden ayrılmamasına özen gösterir. Ancak, yaş farkı büyükse veya kardeşlerin farklı tercihi varsa istisna olarak ayrı velayet kararları da verilebilir.
5. Geçici Velayet ve Kesin Velayet Arasındaki Fark
Boşanma davası devam ederken hâkim, geçici önlem olarak velayeti geçici bir şekilde bir ebeveyne verir (TMK m.169).
Kesin velayet ise boşanma kararıyla birlikte hüküm altına alınır. Taraflardan biri, koşullar değiştiğinde bu kararı değiştirmek için tekrar dava açabilir (TMK m.183).
Yani dava devam ederken verilen velayet kararı geçici velayet, davanın bitmesiyle verilen velayet kararı kesin velayet hakkını ifade eder.
6. Velayet Kararının Değişmesi
Velayet Kararının Değişmesi, mahkemece daha önce verilmiş olan velayet hakkının, sonradan ortaya çıkan yeni durumlar veya mevcut koşullardaki önemli değişiklikler nedeniyle yeniden değerlendirilerek başka bir ebeveyne verilmesi ya da şekil değiştirmesi sürecidir. Velayet hakkı kesin ve değiştirilemez bir karar olmayıp, çocuğun üstün yararı ilkesine bağlı olarak zamanla yeniden ele alınabilir.
Bu değişiklik, ancak “önemli sebepler” varsa gündeme gelir. Örneğin; çocuğun fiziksel ya da psikolojik olarak zarar görmesi, velayet sahibi ebeveynin çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi, çocuğun eğitim ya da sağlık durumunun aksaması, ebeveynin taşınması sonucu çocuğun düzeninin bozulması ya da çocuğun gelişim sürecinde kendi görüşünü daha net ifade edebilecek yaşa gelmesi gibi durumlar, velayetin değiştirilmesini gerektirebilir.
Velayet değişikliği talebi, ilgili aile mahkemesine başvurularak yapılır ve bu süreçte yine sosyal inceleme raporları, tanık beyanları, okul ve sağlık raporları gibi deliller dikkate alınır. Mahkeme, mevcut durumu bütün yönleriyle değerlendirerek, çocuğun yüksek yararına aykırı bir durum varsa velayet kararını değiştirir.
7. Kısmi Ortak Velayet Uygulamaları
Türk hukukunda ortak velayet genellikle ancak tarafların anlaşmasıyla ve çocuğun yararına uygun olduğu durumda kabul edilir. Ancak uygulamada nadir görülür.
Yine de, mahkemeler bazı durumlarda “ortak karar alma yetkisi” şeklinde kısmi çözümler geliştirmektedir.
8. Sonuç: Her Çocuk İçin Ayrı Bir Değerlendirme
Boşanma davalarında çocuklar kime verilir sorusunun tek bir cevabı yoktur.
Her dosyada çocuğun yaşı, gelişim durumu, ebeveynlerin koşulları, hatta kardeş ilişkileri bile farklıdır.
Hakim, yalnızca bir ebeveyni değil, çocuğun tüm yaşam dengesini değerlendirir.
Bu nedenle velayet davaları, sadece hukukî bilgiyle değil, aynı zamanda pedagojik ve psikolojik bir bakış açısıyla yürütülmelidir.
Yorum Yaz